Bài học về chớp thời cơ và vận dụng thời cơ trong Cách mạng Tháng Tám năm 1945 - Ý nghĩa đối với công cuộc xây dựng và bảo vệ Tổ quốc ở nước ta hiện nay.

Cách đây 76 năm, dưới sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản Việt Nam và Chủ tịch Hồ Chí Minh, dân tộc Việt Nam đã thực hiện thành công Cách mạng Tháng Tám, đánh đổ thực dân, phong kiến, thành lập ra nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa - Nhà nước dân chủ nhân dân đầu tiên ở Đông Nam Á. Thắng lợi của Cách mạng Tháng Tám năm 1945 là thắng lợi vĩ đại đầu tiên của cách mạng Việt Nam do Đảng Cộng sản lãnh đạo, có giá trị lịch sử to lớn đối với dân tộc và ý nghĩa thời đại sâu sắc. Với Cách mạng Tháng Tám, “Dân ta đã đánh đổ các xiềng xích thực dân gần 100 năm nay để gây nên nước Việt Nam độc lập. Dân ta lại đánh đổ chế độ quân chủ mấy mươi thế kỷ mà lập nên chế độ Dân chủ Cộng hòa”. Cách mạng Tháng tám làm nên cuộc đổi đời cho dân tộc Việt Nam. Nhân dân ta từ thân phận nô lệ, trở thành người làm chủ đất nước, làm chủ vận mệnh của mình. Đảng ta từ một đảng hoạt động không hợp pháp trở thành một đảng cầm quyền lãnh đạo Nhà nước và xã hội. Thắng lợi của Cách mạng Tháng Tám đã mở ra một kỷ nguyên mới trong lịch sử dân tộc - kỷ nguyên độc lập dân tộc gắn liền với chủ nghĩa xã hội.

Một trong những nguyên nhân quyết định đưa đến thắng lợi vĩ đại của Cách mạng Tháng Tám năm 1945 là Đảng ta và Chủ tịch Hồ Chí Minh đã nhận định chính xác về thời cơ, theo dõi chặt chẽ, tích cực chuẩn bị sẵn sàng chờ thời cơ, thúc đẩy cho thời cơ phát triển nhanh chóng và mau lẹ chớp thời cơ tiến hành khởi nghĩa giành chính quyền khi thời cơ đã chín muồi.

Thời cơ có thể hiểu theo nghĩa chung nhất là thời gian, điều kiện, hoàn cảnh chủ quan, khách quan thuận lợi để tiến hành thắng lợi một việc gì đó. Thời cơ là một vấn đề có tầm quan trọng đặc biệt trong nghệ thuật chỉ đạo cách mạng của Đảng. Thời cơ có thể do thực lực cách mạng trong nước tạo ra, cũng có thể do hoàn cảnh bên ngoài đưa lại, song theo quan điểm của Đảng, nhân tố chủ quan là quyết định và phải chuẩn bị sẵn sàng cho thời cơ. Như vậy, muốn có thời cơ thì phải biết tạo ra thời cơ, thúc đẩy thời cơ và khi thời cơ đến thì phải chớp lấy thời cơ, không được bỏ lỡ. Việc xác định chính xác thời cơ, thúc đẩy và chớp thời cơ không chỉ là khoa học, mà còn là nghệ thuật cách mạng. Cuộc tổng khởi nghĩa giành chính quyền Tháng Tám 1945 là một minh chứng sinh động về sự nhạy bén trong nhận định và chỉ đạo chớp thời cơ khởi nghĩa của Đảng ta và Chủ tịch Hồ Chí Minh.

Thực tiễn lịch sử cho thấy, trong Cách mạng Tháng Tám, thời cơ chỉ xuất hiện và tồn tại trong một khoảng thời gian ngắn, từ khi Nhật đầu hàng quân Đồng minh (14/8/1945) đến khi quân Đồng minh vào giải giáp quân đội Nhật (05/9/1945). Cuộc Tổng khởi nghĩa nếu diễn ra sớm hơn hoặc chậm hơn thời gian này, thì cơ hội để giành độc lập, tự do là rất ít. Vì nếu diễn ra trước ngày 15/8, lúc này quân Nhật còn rất mạnh, ý chí chiến đấu chưa bị đè bẹp. Còn sau ngày 05/9, quân Đồng minh sẽ vào Đông Dương để giải giáp quân Nhật, lúc đó trên đất nước ta sẽ xuất hiện rất nhiều lực lượng bất lợi cho cách mạng như: Quân Tưởng ở miền Bắc, quân Anh ở miền Nam và nhiều lực lượng phản động khác. Chính vì thế, muốn giành thắng lợi chỉ có thể phát động Tổng khởi nghĩa trong khoảng thời gian từ ngày 15/8/1945 đến trước ngày 05/9/1945. Khoảng thời gian đó chính là thời cơ “nghìn năm có một” đối với dân tộc ta. 

Ngay khi nhận được tin Nhật Bản chấp nhận đầu hàng quân Đồng minh, chớp lấy thời cơ “nghìn năm có một”, ngày 13/8/1945, Trung ương Đảng và Tổng bộ Việt Minh thành lập Ủy ban khởi nghĩa toàn quốc, ra Quân lệnh số 1, hạ lệnh Tổng khởi nghĩa. Ngày 14 và 15/8, Hội nghị Đảng toàn quốc họp, quyết định phát động toàn dân tiến hành Tổng khởi nghĩa giành chính quyền trên phạm vi toàn quốc. Ngày 16/8/1945, Đại hội quốc dân họp tại Tân Trào, tán thành quyết định tổng khởi nghĩa, thông qua 10 chính sách lớn của Việt Minh, lập ra Ủy ban dân tộc giải phóng Việt Nam tức Chính phủ lâm thời do Hồ Chí Minh làm Chủ tịch.

Ngày 18/8/1945, Hồ Chí Minh viết thư kêu gọi đồng bào cả nước: “Hỡi đồng bào yêu quý! Giờ quyết định cho vận mệnh dân tộc ta đã đến. Toàn quốc đồng bào hãy đứng dậy đem sức ta mà tự giải phóng cho ta”. Hưởng ứng lời kêu gọi của Người, cả dân tộc vùng lên, làm cuộc tổng khởi nghĩa trong toàn quốc thành công rực rỡ. Tổng khởi nghĩa Tháng Tám đã diễn ra và giành thắng lợi nhanh chóng trong vòng 15 ngày (từ ngày 14/8 đến 28/8/1945), trong đó, thắng lợi ở Hà Nội(19/8), Huế (23/8), Sài Gòn (25/8) có ý nghĩa quyết định. Ngày 02/9/1945, tại cuộc mít tinh lớn ở vườn hoa Ba Đình (Hà Nội), thay mặt Chính phủ lâm thời, Chủ tịch Hồ Chí Minh đọc bản Tuyên ngôn Độc lập, khai sinh nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa.

Thắng lợi của Cách mạng Tháng Tám năm 1945 đã chứng minh sự lãnh đạo đúng đắn, tài tình và sáng tạo của Ðảng ta, đặc biệt là nghệ thuật nắm bắt đúng thời cơ và kiên quyết phát động khởi nghĩa giành chính quyền khi thời cơ đến. Có thể nói Cách mạng Tháng Tám là biểu hiện mẫu mực của nghệ thuật chớp thời cơ giành chính quyền cách mạng của Đảng ta. Cách mạng Tháng Tám thành công đã để lại nhiều kinh nghiệm quý báu chứa đựng nhiều giải pháp đã được Đảng và nhân dân ta vận dụng, giải quyết nhiều vấn đề, nhiều tình huống phức tạp về chính trị, quân sự, ngoại giao… trong sự nghiệp chống ngoại xâm, xây dựng và bảo vệ Tổ quốc xã hội chủ nghĩa, trong đó có bài học kinh nghiệm về chớp thời cơ và vận dụng thời cơ. 

Hiện nay, đất nước ta đang đứng trước cả những thuận lợi và khó khăn, thời cơ thách thức đan xen do tình hình quốc tế và trong nước đem đến. Tình hình quốc tế đang có những sự thay đổi to lớn, với tốc độ nhanh chóng và nhiều diễn biến phức tạp, khó lường. Hòa bình, hợp tác và phát triển vẫn là xu thế lớn, song cũng đứng trước nhiều trở ngại, khó khăn, thách thức. Toàn cầu hóa và hội nhập quốc tế đang bị thách thức bởi sự cạnh tranh ảnh hưởng giữa các nước lớn và sự trỗi dậy của chủ nghĩa dân tộc cực đoan, cạnh tranh chiến lược, cạnh tranh kinh tế, chiến tranh thương mại diễn ra gay gắt. Thế giới rơi vào khủng hoảng nghiêm trọng nhiều mặt do tác động của đại dịch Covid - 19. Cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tư phát triển mạnh mẽ, tạo ra đột phá trên nhiều lĩnh vực, mang đến cả thời cơ và thách thức đối với mọi quốc gia. Môi trường an ninh, tranh chấp chủ quyền trên Biển Đông còn diễn biến phức tạp. Tranh chấp lãnh thổ, biển, đảo, khủng bố, an ninh mạng, chiến tranh thương mại, chủ nghĩa bảo hộ mậu dịch, những xung đột văn hóa, môi trường, thiên tai, dịch bệnh và nhiều vấn đề an ninh phi truyền thống khác đang nổi lên, ngày càng tác động mạnh, nhiều mặt, đe dọa nghiêm trọng đến sự phát triển ổn định, bền vững của thế giới, khu vực và đất nước ta. 

Ở trong nước, qua 35 năm đổi mới, thế và lực, sức mạnh tổng hợp quốc gia, uy tín quốc tế, niềm tin của nhân dân ngày càng được nâng cao, tạo ra những tiền đề quan trọng để xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. Với tất cả sự khiêm tốn, chúng ta vẫn có thể nói rằng: “Đất nước ta chưa bao giờ có được cơ đồ, tiềm lực, vị thế và uy tín quốc tế như ngày nay”. Dù đạt được những thành tựu rất quan trọng, rất đáng tự hào, nhưng đất nước ta vẫn đứng trước nhiều khó khăn, thách thức và hạn chế. Nền kinh tế phát triển chưa bền vững, còn nhiều hạn chế, yếu kém, đứng trước nhiều khó khăn, thách thức mới do tác động của đại dịch Covid -19 và khủng hoảng kinh tế toàn cầu gây ra. Đời sống xã hội có những vấn đề nổi cộm. Đấu tranh bảo vệ chủ quyền quốc gia, toàn vẹn lãnh thổ còn nhiều thách thức. Giá trị lịch sử, truyền thống văn hóa của dân tộc và con người Việt Nam chưa được phát huy đầy đủ. Năng lực lãnh đạo, sức chiến đấu của nhiều tổ chức đảng, đảng viên còn chưa ngang tầm nhiệm vụ. Các thế lực thù địch chống phá Đảng, Nhà nước và công cuộc đổi mới, công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước ngày càng quyết liệt với nhiều chiêu thức, thủ đoạn mới. Bốn nguy cơ mà Đảng ta đã chỉ ra còn tồn tại, có mặt còn gay gắt hơn…

Tình hình trên đặt ra nhiều vấn đề mới, yêu cầu mới nặng nề, phức tạp hơn đối với sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc, đòi hỏi toàn Đảng phải tiếp tục đổi mới mạnh mẽ tư duy, có quyết tâm chính trị cao, dự báo chính xác, kịp thời diễn biến của tình hình, chủ động ứng phó kịp thời với mọi tình huống, tranh thủ tốt các thời cơ, thuận lợi và ứng phó phù hợp trước các nguy cơ, thách thức, biến nguy cơ thành thời cơ, đẩy lùi nhiều khó khăn, thách thức, nỗ lực hơn nữa để tiếp tục đẩy mạnh toàn diện, đồng bộ công cuộc đổi mới, bảo vệ vững chắc Tổ quốc và những thành quả phát triển đã đạt được, đưa đất nước vững bước tiến lên, phát triển nhanh và bền vững. 

Kế thừa bài học kinh nghiệm của Cách mạng Tháng Tám năm 1945, một trong những bài học kinh nghiệm quý báu mà Đảng ta đã rút ra qua thực tiễn lãnh đạo công cuộc đổi mới đất nước, nhất là 5 năm thực hiện Nghị quyết Đại hội XII của Đảng là: “Chủ động nghiên cứu, nắm bắt, dự báo đúng tình hình, tuyệt đối không được để bị động, bất ngờ. Kiên quyết, kiên trì bảo vệ độc lập, chủ quyền, thống nhất và toàn vẹn lãnh thổ của Tổ quốc đi đôi với giữ vững môi trường hòa bình, ổn định, an ninh, an toàn để phát triển đất nước…Xử lý đúng đắn, hiệu quả mối quan hệ với các nước lớn và các nước láng giềng; đánh giá đúng xu thế, nắm bắt trúng thời cơ. Phát huy hiệu quả sức mạnh tổng hợp của đất nước kết hợp với sức mạnh của thời đại”

Có thể nói, dù đã 76 năm trôi qua, nhưng bài học về nắm bắt thời cơ, chủ động, sáng tạo, tận dụng thời cơ trong Cách mạng Tháng Tám vẫn có ý nghĩa lý luận, thực tiễn và tính thời sự sâu sắc đối với công cuộc xây dựng, bảo vệ Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa hiện nay. Bài học kinh nghiệm đó là cơ sở quan trọng để Đảng ta tiếp tục vận dụng, phát huy và phát triển sáng tạo trong lãnh đạo, chỉ đạo, giúp chúng ta chủ động, tự tin vượt qua những khó khăn, thách thức mới và thực hiện thắng lợi Nghị quyết Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII của Đảng.

ThS. Phạm Thị Cẩm Lài - Phó Khoa Xây dựng Đảng, Trường Chính trị Tây Ninh